W świecie przyrody, gdzie każdy gatunek przystosowuje się do swojego unikalnego środowiska, zmysły pełnią kluczową rolę. One decydują o przetrwaniu, umożliwiają zdobywanie pożywienia, unikanie niebezpieczeństw, znalezienie partnera do rozmnażania, a także nawigację w skomplikowanym, często zmieniającym się świecie. Ludzkie zmysły, choć złożone i rozbudowane, to tylko wycinek tego, co jest możliwe w naturze.
Czy wiesz, że niektóre owady, takie jak motyle, mają zdolność odczuwania smaku za pomocą receptorów znajdujących się na różnych częściach ich ciała, w tym na skrzydełkach? Ta zdolność pozwala im lepiej przystosować się do otoczenia i efektywnie znajdować źródła pokarmu. Receptory smakowe na skrzydłach mogą reagować na chemikalia znajdujące się w powietrzu, co umożliwia motylom rozpoznawanie roślin, na których mogą składać jaja, a także pomaga unikać miejsc niebezpiecznych lub nieodpowiednich do żerowania. To niezwykłe zjawisko pokazuje, jak różnorodne i skomplikowane mogą być systemy sensoryczne u owadów.
Znasz przegrzebki? To małże, które posiadają niezwykłą cechę – dziesiątki małych, ale wysoce funkcjonalnych oczu umieszczonych wzdłuż krawędzi swoich muszli. Te oczy są zdolne do wykrywania zmian w świetle i ruchu, co pomaga przegrzebkom unikać drapieżników. Każde oko składa się z soczewki, siatkówki i przezroczystego płaszcza, co pozwala na tworzenie obrazów, chociaż nie są one tak skomplikowane jak ludzkie widzenie. Ta zdolność jest kluczowa dla przetrwania w ich wodnym środowisku, gdzie szybka reakcja na ruch może oznaczać różnicę między życiem a śmiercią.
Wiesz, że ponad dziewięćdziesiąt procent ptaków śpiewających posiada wzory na piórach, które są widoczne tylko w ultrafiolecie. Te wzory są niewidoczne dla ludzkiego oka, ale mogą być wyraźnie widziane przez ptaki, ponieważ wiele gatunków ptaków ma zdolność widzenia w zakresie ultrafioletowym. UV wzory na piórach często odgrywają kluczową rolę w komunikacji, zwłaszcza podczas sezonu godowego, kiedy to ptaki starają się przyciągnąć partnera. Mogą również pomagać w rozpoznawaniu gatunków lub osobników oraz w komunikacji społecznej wewnątrz gatunku.
W “Niezwykłe zmysły – Jak zwierzęta odbierają świat”(Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego bo.wiem), Ed Yong, wybitny dziennikarz naukowy i laureat Nagrody Pulitzera, zaprasza nas na fascynującą podróż do serca percepcji zwierzęcej. To podróż, która rozszerza nasze rozumienie biologii, rozbudza ciekawość i zmusza do zastanowienia nad tym, co oznacza „widzieć” świat. W tej książce nie tylko poznajemy, jak zwierzęta używają znanych nam zmysłów w niespotykanych konfiguracjach, ale także jak korzystają z zmysłów, które ludziom są całkowicie obce.
Yong bierze nas w podróż od głębin oceanów, gdzie płetwale komunikują się na odległości tysięcy kilometrów, przez afrykańskie sawanny, gdzie słonie wyczuwają wibracje przez swoje stopy, aż po nasze własne ogrody, gdzie pszczoły widzą świat w ultrawiolecie, zdradzając im, które kwiaty oferują nektar. Opowiada o zwierzętach, które posiadają zdolność do echolokacji, magnetycznej nawigacji, czy nawet zmysłu elektrycznego.
Z każdą stroną tej książki Yong odsłania kolejne warstwy zwierzęcej percepcji, ukazując, jak daleko można posunąć się w eksploracji niewidzialnego dla nas świata. Jego opowieść jest nie tylko relacją z najnowszych odkryć naukowych, ale również przemyśleniem na temat granic ludzkiego poznania i naszego miejsca w szeroko pojętym ekosystemie.
Książka, oparta na bogatej dokumentacji naukowej i licznych rozmowach z badaczami, łączy solidne podstawy naukowe z barwnym i przystępnym językiem. Yong nie tylko informuje, ale i zachwyca, otwierając przed czytelnikiem drzwi do magicznego świata, który istnieje równolegle do naszego. Sceny z laboratoriów i pracy w terenie są opisane z pasją i dbałością o szczegóły, co czyni lekturę nie tylko edukacyjną, ale i niezwykle wciągającą.
Książka została ciepło przyjęta przez krytyków i czytelników, zdobywając Carnegie Medal w 2023 roku oraz docierając do finałów tak prestiżowych nagród jak Kirkus Prize, Critics Circle Award i Royal Society Science Book Prize. Wyróżnienia te potwierdzają nie tylko wartość naukową dzieła, ale również jego ogromne znaczenie kulturowe i społeczne.
Ed Yong, przed publikacją “Niezwykłych zmysłów”, zdobył uznanie dzięki swojej pracy reporterskiej i naukowej, zwłaszcza za artykuły dotyczące COVID-19. Jego zdolność do przekazywania skomplikowanych koncepcji w klarowny sposób sprawia, że jego książki, w tym także pierwsza, “Mikrobiom”, są cenione zarówno w środowisku naukowym, jak i popularnym.
“Niezwykłe zmysły – Jak zwierzęta odbierają świat” to pozycja obowiązkowa dla każdego, kto interesuje się biologią, neurologią, psychologią, czy po prostu chce zrozumieć, na ile różnorodne i zaskakujące może być postrzeganie świata przez inne istoty.
Niech więc “Niezwykłe zmysły” będą dla Ciebie przewodnikiem przez nieznane, przepastne królestwa percepcji, gdzie każde stworzenie, od najmniejszego owada po największego ssaka, odbiera rzeczywistość w sposób, który najlepiej odpowiada jego potrzebom i możliwościom. To podróż, która zmienia perspektywę, poszerza horyzonty i uświadamia, jak niewiele jeszcze wiemy o świecie, który nas otacza. Wspólnie z Edem Yongiem przekraczajmy granice naszych zmysłów, odkrywając tajemnice ewolucji i adaptacji, które pozwalają życiu na Ziemi nie tylko przetrwać, ale i rozkwitać.
