Aby nabyć służebność gruntową przez zasiedzenie nie wystarczy tylko korzystać z cudzego gruntu w zakresie odpowiadającym danej służebności przez wymagany ustawą czas, tj. 20-30 lat.
Przepis art. 292 k.c. stanowi, że „Służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia.”
Oznacza to, że warunkiem koniecznym do nabycia służebności w drodze zasiedzenia jest korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia.
Trwałe i widoczne urządzenie? Co to jest? Jak należy ten zwrot rozumieć?
Aby zobrazować jak najlepiej pojęcie trwałego i widocznego urządzenia posłużę się przykładami na które powołały się Sądy w rozpatrywanych przez siebie sprawach.
Zanim jednak przejdę do konkretnych przykładów pamiętajcie, że aby urządzenia do korzystania ze służebności uznać za trwałe i widoczne muszą one być wynikiem świadomego i pozytywnego działania ludzkiego.
Trwałe urządzenie
Trwałym i widocznym urządzeniem w rozumieniu powyższym jest okno otwierane na zewnątrz tak, że sięga ono w przestrzeń nad gruntem sąsiada, podobnie jak np. rynna odprowadzająca wodę. (SN z 12.2.1980 r., III CZP 83/79)
Trwałym i widocznym urządzeniem jest studnia do czerpania wody (SN z 8.11.1983 r., III CO 4/83).
Widoczny na powierzchni ziemi osadnik wraz z dołączona do niego rurą kanalizacyjną, znajdującą się pod powierzchnią gruntu, mogą być – w okolicznościach konkretnej sprawy – uznane za trwałe i widoczne urządzenie (SN 24.4.2002 r., V CKN 972/00)
Utwardzone żwirem koleiny drogi stanowią trwałe i widoczne urządzenie gruntowe bowiem są one niewątpliwie efektem świadomego i pozytywnego działania ludzkiego mającego na celu przystosowanie do korzystania gruntu służebnego, jako konkretnego szlaku drożnego o jednoznacznie wskazanej trasie jego przebiegu. (SN z 11.5.2000 r., I CKN 273/00)
Widoczne urządzenia
Podziemne urządzenia przesyłowe również spełniają przesłankę widoczności, jeżeli z innych łatwo dostępnych danych wynika niewątpliwie, że istnieją.
Urządzenie, którego ma dotyczyć posiadanie, powinno stanowić dla właściciela wyraźne ostrzeżenie przed działaniem podmiotu, który korzystając z urządzenia przesyłowego umiejscowionego pod powierzchnią gruntu może doprowadzić do uzyskania odpowiedniej służebności gruntowej, i dlatego każdoczesny właściciel nieruchomości powinien mieć zapewnioną możliwość uzyskania wiedzy o usytuowaniu na jego nieruchomości urządzenia przesyłowego.
W konsekwencji przyjąć należy, że w przypadku braku takiej wiedzy u kolejnego właściciela, przesłanka widoczności urządzenia zostanie zrealizowana, jeżeli urządzenie zostało tak oznakowane, że właściciel obiektywnie oceniając mógł i powinien taką wiedzę posiadać, stwierdzając istnienie na gruncie oznaczeń wymaganych właściwymi przepisami dla danego rodzaju urządzenia podziemnego. (SN z 15.4.2016 r., I CSK 226/15)
Urządzenie widoczne to urządzenie postrzegalne dla każdego przeciętnego uczestnika obrotu.
W konsekwencji podziemne urządzenia przesyłowe również spełniają przesłankę widoczności, jeżeli z innych łatwo dostępnych danych wynika niewątpliwie, że istnieją.
Takimi danymi mogą być nawet mapy rozmieszczenia podziemnych urządzeń znane właścicielowi nieruchomości potencjalnie obciążonej lub co do których istnieje powszechny dostęp.
Jeżeli każdoczesny właściciel nieruchomości w toku biegu zasiedzenia miał wiedzę o jego na niej zlokalizowaniu, bądź zapewnioną możliwość jej uzyskania, to spełnienie przesłanki widoczności urządzenia wątpliwości budzić nie może. (SN z 13.9.2017 r., IV CSK 623/16)
W regulacji art. 292 KC ustawodawca posłużył się pojęciem „widocznego urządzenia”, a nie „urządzenia naziemnego”. Omawiane unormowanie nie wymaga więc, aby widoczność urządzenia była na powierzchni gruntu.
Urządzenie powinno stanowić dla właściciela wyraźne ostrzeżenie przed działaniem podmiotu, który korzystając z urządzenia przesyłowego umiejscowionego w gruncie może doprowadzić do uzyskania odpowiedniej służebności gruntowej i z tego względu należy przyjąć, że w wypadku urządzenia podziemnego, każdoczesny właściciel nieruchomości powinien mieć zapewnioną możliwość uzyskania wiedzy o usytuowaniu na jego nieruchomości urządzenia przesyłowego.
Jeżeli każdoczesny właściciel nieruchomości w toku biegu zasiedzenia miał wiedzę o zlokalizowaniu na niej gazociągu, to spełnienie przesłanki widoczności urządzenia wątpliwości budzić nie może.
Jeżeli natomiast wystąpił brak takiej wiedzy u kolejnego właściciela, to należy przyjąć, że omawiana przesłanka jest spełniona, jeżeli urządzenie zostało tak oznakowane, że właściciel obiektywnie oceniając mógł i powinien taką wiedzę posiadać.
Usytuowanie słupków znacznikowych na nieruchomości wskazuje przedsiębiorstwu energetycznemu, jak i właścicielowi nieruchomości trasę gazociągu w rozumieniu art. 292 KC. (SN z 16.1.2013 r., II CSK 289/12).
